Grote Kerk Westzaan
De eerste steen voor de Grote Kerk werd gelegd op 10 mei 1740. De bouw, die ruim een jaar duurde, werd op 16 juli 1741 bekroond met een plechtige inwijding. De architect was meester Jan van der Streng, die ook aannemer van het metselwerk was. Hij kwam uit Amsterdam.
De kerk, onmiddellijk bestemd voor de gereformeerde (hervormde) eredienst, werd gebouwd tegen de uit rond 1300 stammende gotische toren. Deze toren benoorden bij een omvangrijke kerk, gewijd aan Sint Joris, die echter in 1573 door de Spanjaarden werd verwoest. Tot 1 januari 1843 is de toren nog bewaard gebleven. Op die datum stortte hij in, vermoedelijk als gevolg van de verlaging van het polderpeil, waardoor de fundering werd aangetast. Een woning, waarin een gezin van 8 personen, werd daarbij verwoest, terwijl het na bijstaande weeshuis zware schade opliep.In 1866 werd, na een actie onder de burgerij, de Kerk een orgel aangeboden. De bouwer was Flaes en Brünjer te Amsterdam.
Nadat in de 20-er en 30-er jaren enkele gedeeltelijke restauraties werden uitgevoerd, is de kerk in 1967 tot 1970 geheel gerestaureerd onder leiding van architect Schipper te Zaandam. Daarbij werd ook de 18de-eeuwse inrichting gewijzigd. Ter wille van een grotere bruikbaarheid van het gebouw werden onder andere de kerkbanken, welke in de zijbeuken stonden opgesteld, verwijderd en verkocht. De ontstane ruimte is gedurende verscheidene zomers benut voor tentoonstellingen. Tevens is bij de restauratie tussen de Zuid- en West arm van de kerk een nieuwe vergaderruimte aangebouwd.
Het koor orgel is in 1978 op initiatief van gemeenteleden aangekocht uit de, voor sloop bestemde Nederlands-hervormde Kerk aan het Hazepad te Zaandam. Het oorspronkelijke bouwjaar is 1956. De gebruikte onderdelen zijn evenwel van oudere datum. De 4 kaars kronen en de overige koperen interieur stukken zijn 17de-eeuws en stammen uit een gedeeltelijk houten kerk, die voor de huidige kerk de plaats heeft ingenomen van de Sint Joriskerk.
De preekstoel en de lezenaar van de voorzanger, voor de restauratie onderdeel van de rondom preekstoel geschaarde ouderlingen banken, zijn uit 18e eeuw. Onder de preekstoel bevindt zich een pelikaan met jongen, een oud christelijk symbool.
Tegelijk met de kerk gebouwd, is de consistoriekamer tussen de Noord- en West arm van de kerk waarin o.m. de platen aanwezig zijn van de toren voor en na de val in 1843. De afmetingen van de toren zijn terug te vinden in het 1970 aangelegde plein voor de ingang van de kerk.
Torenval
Begin jaren negentig werd een groot theaterspektakel opgevoerd in de Grote Kerk. Voordat de toren viel was er al geruime tijd gediscussieerd over de slechte toestand waarin de middeleeuwse toren zich bevond. (13e of 14e eeuw ) Er was al een schutting om de kerk heen gezet om er voor te zorgen dat de brokstukken niet op de hoofden van de kerk bezoekers vielen. In 1842 schreef de kerkenraad dat er voor het ergste gevreesd moest worden.
Op 1 januari, nieuwjaarsdag 1843 om half zes in de morgen viel de toren met rampzalige gevolgen. De tuinders familie Engel Henneman ,hij en zijn vrouw, vijf kinderen en de knecht Jan Smak kwamen om het leven. De laatste slachtoffers de drie dochters van twaalf, tien en zeven werden pas op 29 januari gevonden. De ruïne trok veel belangstellenden. Er is sprake van 20.000 ramptoeristen. Het nabijgelegen horecabedrijf zal er wel bij gevaren hebben.
Monument informatie Gemeente : Zaanstad Plaats : Westzaan Adres : Kerkbuurt 37 Postcode : 1551 AB Naam : Grote Kerk Bouwjaar : 1740 Dienstaanduiding : RdMz Monument : 40006 CBS-categorie : Kerkelijke gebouwen Huidige functie : Kerk PKN Kad.Sectie-Nummer : B-2208 Omschrijving Herv. KERK. Kruiskerk met rijke façade in régance-stijl, gebouwd in 1740-’41. Preekstoel, XVIIIb, met onder de kuip een pelikaan met jongen. Twee lezenaars, een doopbekkenhoude, een zandloper-houder, vier lichtkronen en een lichtarm van koper, XVII. Tweeklaviers orgel, in 186 door P. Flaes gemaakt.
Deel uw eigen foto/verhaal over dit monument op de Facebookpagina Monumenten Westzaan
De Historische Vereniging Westzaan organiseert diverse Historische Wandelingen door Westzaan